واژه خوشبختى در لغت، به معناى سعادت و خوش طالعى است.(1)
در مورد راههاى رسیدن به خوشبختى، دیدگاههاى متفاوتى وجود دارد.
یکى از دانشمندان غربى مىگوید: یکى از بزرگان گذشته 288 عقیده مختلف را درباره خوشبختى، نقل مىکند که تمام این عقاید را فیلسوفان و بزرگان جهان، اظهار داشتهاند و هر یک از آنها براى وصول به خوشبختى راه متفاوتى را نشان دادهاند.(2)
مسّلم است که سعادت و خوشبختى از آنِ جامعهاى است که آسایش خاطر و آرامش بیشترى داشته باشد. با این بیان مىتوان گفت مال و ثروت و قدرت، منشأ سعادت و خوشبختى به حساب نمىآید، زیرا ثروت و قدرت، رفاه مىآورند اما آرام بخش نیستند. یکى از دانشمندان انگلیسى مىگوید: براى مردم عاقل، ثروت یکى از عوامل اضطراب و بدبختى است. مسئله مهم این است که باید بکوشیم تا مالک ثروت خود باشیم، نه بنده آن. کسانى که ثروت را بى اندازه دوست دارند، گویى خودشان را اسیر آن ساختهاند و از فکر این که مبادا در کشمکش حوادث، ثروتشان از دست برود، دائماً به خود مىلرزند و هیچ وقت روى آسایش را نمىبینند.(3)
با نگاهى به دنیاى غرب، به خوبى مىتوان دید که آنان از نظر ثروت و قدرت، در اوج قرار دارند اما هرگز عدم نگرانى و آسایش را (که رمز سعادت است) به دست نیاوردهاند. در سال 1998 میلادى در ایالات متحده، هجده میلیون نفر به افسردگى دچار شدند. دراوایل دهه 1990 میلادى ارتکاب جرایم عمده در ایالات متحده در هر سال بیش از چهار صد میلیارد دلار به جامعه و قربانیان اصلى آن خسارت وارد ساخته است.(4)
خوش بخت کسى است که زندگى خوشایندى داشته باشد و این جز با آرمیدن در بستر خشنودى خداوند، امکانپذیر نیست.
بزرگراه خوش بختى، راه ایمان است. ایمان به خداى یگانه، خداى خوشبختىها و خدایى که یادش آرام بخش دلها و دورى از او موجب سختى و تنگى زندگى است.(5)
نه ثروت و نه قدرت و نه لباس و زیبایى، هیچ کدام ما را به سرمنزل آرام بخش خوش بختى نمىرساند مگر این که همه اینها را رنگ خدایى دهیم. در وجود چیزى است بزرگتر از همه عوامل مادى خوشبختى و آن روح خدا و جود خدایى ما است. ارکان و پایههاى خوشبختى سه چیز است: میل و رغبت، تلاش و فعالیت و اندیشه و تدبیر در روایات معصومین.
خوش بختى نشانه هایى دارد:
1- تحرک: خوش بختى هیچ گاه با سکون و بطالت به دست نمىآید.(6)
2- عمل کردن به دانستهها.
امام على(ع) مىفرماید: «به دانش عمل کنید تا خوش بخت شوید».(7)
3- همنشینى با دانشمندان: خوش بختى در گرو ارتباط با دانشمندان است.(8)
4- حق گرایى: امام على(ع) مىفرماید: «در همراهى حق، خوش بختى به وجود مىآید».(9)
5- اندیشیدن: امام صادق(ع) کسى را خوش بخت مىداند که لحظههایى را براى خلوت گزیدن و اندیشیدن تدارک ببیند.(10)
6- دورى از کینه و حسد: امام على(ع) مىفرماید: «بیاییم سینه هایمان را از کینه و حسد بشوییم تا اسباب سعادت را فراهم آورده باشیم».(11)
7- اخلاق شایسته: رسول اکرم(ص) فرمود: «کسى که ویژگىهاى شایسته زیر را دارا باشد، نیک بختى دنیا و آخرت را از آن خود کرده است: اخلاق نیک که با آن در بین مردم و با آنان زندگى کند؛ قلب خاشع و سپاس گزار و زبانى که به ذکر خداوند مشغول است».(12)
8- همسر شایسته،
9- فرزند صالح،
10- منزل وسیع،
11- مرکب مناسب.
در روایتى پیامبر اکرم(ص) مىفرماید: «از سعادت مرد، زن خوب و خانه وسیع و مرکب خوب و فرزند صالح است».(13)
البته واضح است که این امور مادى در صورتى از نشانههاى خوش بختى محسوب مىشود که جهت طاعت پروردگار و تکامل معنوى از آنها بهره بردارى شود وگرنه هر یک از آنها مىتواند مانع خوش بختى و سد راه تکامل انسان باشد.
پى نوشتها:
1. لغت نامه دهخدا، ج 6، ص 8875.
2. سید هاشم رسولى محلاتى، کیفر گناه، ص 278.
3. همان، ص 280.
4. حدیث زندگى، ش 12، ص 58 به نقل از ویلیام، جى، سنت، شاخصهاى فرهنگى در ایالات متحده، ترجمه فاطمه فراهانى.
5. طه (20) آیه 124.
6. میزان الحکمه، ج 4، ص 460.
7. همان.
8. همان.
9. همان.
10. بحارالانوار، ج 78، ص 203.
11. میزان الحکمه، باب 1809.
12. بحارالانوار، ج 93، ص 311.
13. مکارم الاخلاق، ص 65.
این خصلت در دوران کودکی شما ریشه دارد، لذا یک حصیصه پایدار شده است و مرتفع ساختن آن نیازمند دقت، صرف وقت و انجام مداوم راهکار های آتی می باشد و بدون آن هرگز مقصود به دست نمی‌آید.
قبل از ارائة راهکارهای مورد نظر چند نکته را باید متذکر شویم تا بر اساس یک سازمان شناختی و آگاهی قبلی به سراغ راهکار های درمانی برویم. توجه داشته باشید که نکات زیر باید همیشه مد نظرتان باشد، چون بر پایه این اطلاعات است که راهکار ها مؤثر واقع می شود:
1ـ کمرویی با جوّ زندگی و تحت تأثیر جوّ و موقعیت قرار گرفتن تفاوت دارد.
ناتوانی در برقراری ارتباط با جنس مخالف کمرویی نیست. انسان های پُرّو و جسور حتی در این موقعیت گاه هدف خود را گم می کنند و یا سخنان خویش را فراموش می نمایند، لذا با توجه به سن شما از ناتوانی در ارتباط با جنس مخالف هراسی نداشته باشید، بلکه می توانید وجود این روحیه را یک ارزش و مثبت تلقی کنید، نه همیشه خصلت زشت و نابجا که باید از بین رود. بر همین اساس همچنان از ارتباط با جنس مخالف خود را کنار بکشید و حریم موجود را حفظ کنید، چون این حالت معلول کمرویی نیست، بلکه محصول حُجْب و حیای باطنی شما است که ارزش انسانی و اسلامی است و این حالت در آینده خود به خود از بین می رود و فعلاً در صدد تسهیل برخورد با جنس مخالف نباشید. توجه داشته باشید که اگر این حجب الهی نباشد، آسیب و خطرات بیشتری شما را تهدید می کند. پس در حفظ آن بکوشید، نه در رفع آن.
2ـ البته کمرویی مانند بسیاری از خصلت های روحی و روانی از چند علّت ناشی می شود و یکی از علل اصلی آن زمینه های ارثی و ژنتیکی است.
3ـ ایجاد صت روحی و زدودن آن ها با ضرب و زور محقق نمی‌گردد و این گونه نیست که با ریختن یک قاشق شربت در دهانتان، چه بخواهید چه نخواهید، هدف به دست آید، به ویژه در خصلت های پایدار، از این رو با همت و تلاش عالی به راهکارهایی که در زیر بیان می شود عمل کنید(حداقل به مدت چهل روز و به تمام راهکارها) تا ان شاءالله اندک اندک خصلت قبلی جایش را به خصلت مطلوب بدهد.
توجه داشته باشید که خسته شدن، یک روز در میان عمل کردن، برخی راهکارهایی را به کار گرفتن و برخی را رها ساختن و از ابتدا آن ها را بی اثر تلقی نمودن آفت‌هایی است که بروز می کند و شما را از رسیدن به هدف باز می دارد. لذا به هیچ یک از آفات فوق نباید مجال بروز داد تا موفقیت حاصل آید.
راهکارها:
به راهکارهای زیر به صورت دقیق و مستمر عمل کنید:
۱ـ محتوای ذهنی خودتان را تصحیح کنید. ریشه اصلی عدم اعتماد به نفس، عدم باور توانایی خود است. انسان هایی که از عدم اعتماد به نفس رنج می برند، معمولاً خود را نیافته اند و یا خود را ناتوان می بینند و همگان را از خود برتر می پندارند، لذا جرأت عمل آن ها اندک است. شما باید شناخت خود را از خودتان در تئوری و عمل تصحیح کنید. از نظر تئوری لیستی از تواناییها، صفات خوب و مثبت و مؤثر در ارتباط را نوشته، روزی چند بار آن را با صدای بلند بخوانید و روزی سه سطر هم به آن اضافه کنید. از نظر عملی هر گاه به هنگام عمل کردن اندیشه و ذهنیّتی مبنی بر ناتوانی، نشدن و ... به ذهنتان آمد، سریع به آن پاسخ ذهنی و عملی بدهید، مثلاً اگر بخواهید در جمع همکلاسی های خود مقاله ای را بخوانید، این افکار به ذهنتان می آید که:
1ـ دیگران به من می خندند،
2ـ دیگران متوجه می شوند که مقالة من خوب نبود.
3ـ آبروی من نزد دیگران می رود،
4ـ اگر خراب شد چه کنم؟
5ـ بچه ها اذیتم می کنند و ... .
به تمام این افکار دو نوع پاسخ بدهید:
الف) پاسخ ذهنی مثلاً خنده دیگران به من چه؟ مقالة من سطحی نیست؛ خیلی هم خوب است. کار بدی نکردم که آبرویم برود. خراب شد که شد! دنیا که خراب نمی‌شود! پس تمام آن اندیشه ها و ذهنیت های منفی را پاسخ دهید.
ب) با عمل خود آن ذهنیت و افکار منفی را دور بریزید، یعنی بگویید هر چه می‌خواهند بگویند و هر چه می خواهد بشود. من این کار را می کنم، و آن عمل را شروع کنید. در حین عمل کردن به واکنش دیگران اعتنا نکنید، بلکه چشمان خود را روی هم گذارده و کار خود را عملی سازید.
بنابراین عقب نشینی در تمام کارهایی که انجام آن را می پسندید، ممنوع است.
و خود آگاهی خویش را تصحیح کنید و هرگز افکار منفی در مورد خودتان را تکرار نکنید و بر زبان نیآورید که من نمی توانم، نمی شود، بد است و ... بلکه همیشه به خود تلقین کنید که می توانم، خوب است و ... .
2ـ در جمع کوچک دوستان خود، فعّال و پرجنبش و جوش باشید و به واسط تمسخر و ... آن ها کنار نکشید. از هر جمعی که دارید، وارد شوید و هدف خود را تعقیب نمایید. در این گروه ها صحبت کنید، تعریف و تمجید نمایید، جوک بگویید و مطلب علمی بیان کنید. البته قبلاً خود را آماده کنید و از فعالیت های ساده و کوچک کار را شروع نمایید و بعد از آمادگی دیگر توقف نکنید.
3ـ در فعالیت های جمعی مشارکت کرده و نقش کلیدی را بر عهده بگیرید و برای نقش خود وظایفی را بر شمرده و به آن ها عمل کنید.
4ـ هرگز از خود انتقاد نکنید و خودتان اعمالتان را تصحیح کنید، ولی تخریب نکنید. از خودتان و عملکردتان حمایت عاقلانه کنید.
5ـ بعد از هر عمل اجتماعی سریع خود را تشویق کنید، مثلاً با خود بگویید: دیدید که من هم می توانم. مگر من از دیگران چی کم دارم؟
6ـ سطح تحمل خود را بالا ببرید، مثلاً با خود بگویید که بی عیب تنها خدا است. هر شخصی یک عیبی دارد و هر شخصی هم
شکستی دارد؛ مهم آن است که در محیط آمیخته به شکست خود را بالا بکشید و رشد کنید. همیشه این نوع افکار را با خود تکرار کنید.
2ـ روابط خود را با دیگران مورد تجدید نظر قرار داده و باز سازی کنید.
لذا خوب گوش دهید و خوب واکنش کلامی و رفتاری نشان دهید. سر خود را بالا بگیرید و ارتباط چشمی با دیگران داشته باشید. احساسات و نیازهای خود را با آن ها در میان بگذارید. تنها به آن ها احترام نگذارید، به خود نیز احترام بگذارید.
8ـ هرگز شکست ها و آسیب های گذشته را مرور نکنید و یا اگر مرور کردید، بزرگ نمایی نکنید، بلکه کوچک و کم اهمیت جلوه دهید و به خود بگویید که هر کسی ممکن است شکست بخورد.
9ـ در برابر افرادی که جسوری بیش از اندازه و برتر از شما دارند، رفتار انفعالی نداشته باشید. محیط را هم ترک نکنید، بلکه رفتار تهاجمی و پاسخگویی قاطع داشته باشید. با این رفتار در عمل، خود را تشویق می کنید و اظهار وجود خود را تقویت کنید. لذا از واکنش نا به جا و ناپسند دیگر جا نزنید و عقب نشینی نکنید.
در نهایت اگر افراد ناباب و ناسالمی بودند، بعد از واکنش مخالف نشان دادن ارتباط خود را قطع کنید، و ارتباط استهزا آمیز آن ها را تحمل نکنید.
10ـ ذِکر شریف لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم را زیاد بگویید.
11ـ هنر آموزی و توانمند سازی خود را فراموش نکنید. همیشه هنری برای عرضه و حرفی مطلوب برای گفتن داشته باشید تا دیگران هم شما را ترغیب کنند و شما از دیگران نیز تمجید بگیرید.
12ـ تا خواب چشمان شما را پر نکرده، به رختخواب نروید و به محض بیدار شدن، از رختخواب دور شوید.
13ـ در روز حداقل چهل آیه از قرآن را تلاوت نمایید و با صدای بلند قرآن را قرائت کنید.
14ـ نمازهای صحیح و عشا و مغرب و برخی ادعیه را که به جا می آورید، با آواز رسا و صدای بلند بخوانید.
15ـ هر روز صبح پانزده تا بیست نفس عمیق را فراموش نکنید، به همراه ورزش صبحگاهی.
16ـ برای اطلاع بیشتر از کتاب های زیر استفاده کنید:
الف) روش های افزایش عزت نفس، نوشتة اسماعیل بیابانگرد.
ب) اعتماد به نفس برتر، ترجمة حمید اصغر پور.
ج) روان شناسی اعتماد به نفس، نوشتة اسلامی نسب.
د) روان شناسی حرمت نفس، ترجمة جمال هاشمی.